Slechts 35% van Brusselse werkzoekenden gecontroleerd op beschikbaarheid

[ Tewerkstelling ] Dalle (CD&V): “Een hervorming van de beschikbaarheidscontrole is cruciaal voor een betere activering”– Brussel, 25 juni 2025

Onderzoek dat Brussels parlementslid Benjamin Dalle (cd&v) uitvoerde, schetst een ontnuchterend beeld van de controles van werkzoekenden door Actiris. In 2024 voerde de arbeidsmarktbemiddelaar  18.007 controles actieve beschikbaarheid (actief zoeken naar werk) uit op een totaal van 50.974 uitkeringsgerechtigde werkzoekenden, waarmee slechts 35% van de doelgroep werd bereikt.  Kortom, in 2024 werd ongeveer tweederde van de doelgroep van uitkeringsgerechtigde werkzoekenden gewoon niet geëvalueerd. Voor de passieve beschikbaarheid – zoals reageren op uitnodigingen, volgen van opleidingen of aanvaarden van jobaanbiedingen – bedroeg het controlepercentage amper 4,5%, oftewel 2.309 controles.

De evolutie is alarmerend: in zes jaar tijd daalde het aantal controles op actieve beschikbaarheid met 40% (van 29.970 in 2019 tot 18.007 in 2024), en op passieve beschikbaarheid zelfs met 88% (van 19.802  in 2019 naar 2.309 in 2024). Het enige segment waar nog systematisch gecontroleerd wordt, zijn jongeren in beroepsinschakelingstijd (BIT): zij worden voor 100% bereikt.

Actiris geeft na een eerste negatieve evaluatie waarschuwingen. Na een tweede negatieve evaluatie is een eerste sanctie mogelijk. Het duurt gemiddeld 14 maanden voor een eerste sanctie wordt gegeven. Een tweede, zwaardere sanctie volgt pas na gemiddeld 23 maanden. Die doorlooptijd toont dat de evaluatiecyclus lang en ineffectief is. Ook de wettelijke termijnen in de procedure worden vaak niet nageleefd, bijvoorbeeld omdat men na een afwezigheid helemaal niet meer terug wordt opgeroepen.

De oorzaken?

• Steeds minder oproepingen;

• Dossierkwaliteit: vandaag is eerste evaluatiestap een dossiercontrole maar bijna tweederde van de dossiers  zijn leeg of gebrekkig;

• Hoge absentiegraad van werkzoekenden bij evaluatiemomenten, waardoor procedure nog langer duurt en meer personeel nodig is;

• Een trage, ingewikkelde beschikbaarheidscontrole waar maar liefst vijf evaluatoren aan te pas komen en een onderbezetting van het controleteam.

Gevolg? Een dalend aantal controles, waardoor Actiris niet in staat is om alle uitkeringsgerechtigde werkzoekenden vandaag effectief te controleren.

Het Rekenhof en de OESO maakten eerder al kritische rapporten over de procedure van beschikbaarheidscontrole in Brussel en  legden heel wat knelpunten bloot.  

“De Brusselse regering en Actiris zijn al jaren op de hoogte van de negatieve spiraal maar lieten betijen. Een hervormingsvoorstel van minister Clerfayt vond geen meerderheid in de regering. Het is hoog tijd dat Brussel haar verantwoordelijkheid wél opneemt. De beperking van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd is een kans om het activeringsbeleid in Brussel eindelijk te hervormen.", zo stelt Benjamin Dalle die de beschikbaarheidscontroles fileerde.

Opvallende verschillen tussen actieve en passieve beschikbaarheid

Bij de controles op de actieve beschikbaarheid steeg het aantal negatieve beslissingen bij jongeren in BIT in 2024 tot driemaal het niveau van 2019 (661 naar 2.056). Ook bij de uitkeringsgerechtigde werkzoekenden was er een stijging van de negatieve beslissingen (+26% - 1.664 in 2019 naar 2.096 in 2024)), wat leidde tot meer sancties (+14% t.o.v. 2019 – van 1.725 naar 2.072). De ratio tussen positieve beslissingen en negatieve beslissingen bij deze groep steeg op zes jaar tijd van 13% (12.581 positief vs 1.661 negatief in 2019) naar 40% (3.144 positief vs. 2.096 negatief in 2024). Een verklaring voor de stijging (meer werkonwilligen of strengere controle?) blijft uit maar de stijging heeft wel een belangrijke consequentie. Voor een negatieve beslissing zijn maar liefst vijf evaluatoren nodig. Meer negatieve beslissingen vraagt inzet van meer evaluatoren voor de volledige controlecyclus van een beperkt aantal gecontroleerde werkzoekenden, wat paradoxaal genoeg zorgt voor minder evaluatoren die nog controles kunnen doen bij de overige werkzoekenden en dus een dalend aantal effectieve controles. Dit is niet alleen vanuit activeringsoogpunt problematisch, ook vanuit het perspectief van de werkzoekende is de actuele beschikbaarheidsprocedure en het risico op ongelijke behandeling dat ermee gepaard gaat niet meer te rechtvaardigen: de ene werkzoekende krijgt een evaluatie, waardoor de kans op een evaluatie voor de andere werkzoekende vermindert. 

Voor de passieve beschikbaarheid daalden de negatieve beslissingen en de sancties bij de uitkeringsgerechtigde werkzoekenden spectaculair op zes jaar tijd. De sancties gingen van 2.836 in 2019 naar 81 in 2024 (–97%). Ter vergelijking: de VDAB vaardigde in 2024 10.880 sancties uit voor de passieve beschikbaarheid. De controle op de voorwaarden voor de passieve beschikbaarheid is quasi onbestaande in Brussel, terwijl dit in Vlaanderen 90% van het aantal controles uitmaakt. De Brusselse wetgeving voorziet geen systematische, periodieke controle van de passieve beschikbaarheid. Ze vindt enkel plaats op basis van dossiers die worden overgemaakt of gemeld door andere actoren, en dat gebeurt zelden. Uitsluitend wie niet kwam opdagen na een uitnodiging of oproeping bij Actiris kreeg een sanctie. Voor alle andere inbreuken – zoals werkweigering of het stopzetten van opleidingen – bleven sancties helemaal uit en staat de teller al vijf jaar op nul. Concreet betekent dit dat wanneer iemand een passende betrekking krijgt aangeboden in Brussel of de Vlaamse rand, en die weigert, de werkzoekende geen enkel risico loopt om gesanctioneerd te worden. In een recent interview in Bruzz stelde de topvrouw Caroline Mancel onomwonden: “iemand verplichten om in Vlaanderen te werken, dat doen we niet.” Iemand verplichten om in Brussel in te gaan op een passende betrekking gebeurt evenmin.

Volgens Dalle zijn hervormingen dringend nodig, zeker nu de federale overheid de werkloosheidsuitkering vanaf 1 januari 2026 in de tijd wil beperken. “Een doeltreffende en snellere controle is noodzakelijk om mensen sneller aan werk te helpen en te vermijden dat ze zonder uitkering vallen. Het huidige systeem is te log: slechts een 40-tal evaluatoren op 1.518 personeelsleden moeten een tijdsintensieve procedure toepassen die vijf evaluatoren per dossier vereist. Zo daalt het aantal controles jaar na jaar. De controleprocedure in Brussel moet grondig hervormd worden, met een geïntegreerde aanpak, minder stappen en snellere opvolging. En naast de actieve beschikbaarheid, moet de passieve beschikbaarheid beoordeeld worden. Het kan niet dat wie een passend jobaanbod weigert, de dans volledig ontspringt.”

Dalle besluit: “Het huidige systeem is zo ingewikkeld en traag dat het aantal controles al jaren daalt en er slechts 35% van de werkzoekenden effectief gecontroleerd wordt. Zonder hervorming verliezen we nog meer mensen uit het zicht. Een snellere en efficiëntere aanpak is nodig om elke werkzoekende effectief toe te leiden naar werk.”

CD&V pleit voor tien punten om de beschikbaarheidscontroles te verbeteren:

1. Verkortte en aanklampende evaluatiecyclus

• Eerste beoordeling → na 5 maanden in plaats van 9.

• Positieve evaluatie → om de 6 maanden; negatieve of onbesliste → 3maandelijks.

• Alle procedure-stappen volgen elkaar zonder wachttijd zodat bijsturing onmiddellijk kan.
  

2. Transparante “pre-intake” voor iedere werkzoekende

• Verplichte infosessie vóór de start van het dossier (rechten, plichten, sancties).

• Sessies als voorwaarde om voor een positieve evaluatie te krijgen. Zonder deelname, automatisch negatieve beslissing en eerste waarschuwing.

• Publieke communicatiecampagne over controleproces (website, socials, lokale partners).
  

3. Eén digitaal “single file” per werkzoekende

• Unieke interface voor evaluatoren (DISPO) met live traject­info, inschrijvings­data, afwezigheden & oproeplijsten. Zo maken we komaf met de gebrekkige dossiers vandaag.

• Realtime koppeling met RSZ, RIZIV … voor objectieve status­gegevens.

• Alle interne (Actiris) én externe partners kunnen, mits toestemming, administratieve fouten meteen corrigeren.
  

4. Slimme automatisering & kwaliteitsbewaking

• Systematische willekeurige dossier­controles voor gelijke behandeling.

• Datagedreven filters op oproeplijsten worden halfjaarlijks geaudit.

• Steekproefsgewijze review van evaluatie­beslissingen door kwaliteits­team.
  

5. Eenduidige evaluatie‐architectuur: één consulent per dossier

• College van drie evaluatoren afschaffen → één evaluator-consulent als vast aanspreekpunt.

• Vrijgekomen capaciteit inzetten om alle dossiers beter te begeleiden en tijdig te beoordelen.

• Uniforme, meetbare beschikbaarheids­vereisten (actief én passief) op basis van federale kader.
  

6. Geïntegreerde begeleiding + controle + intensievere contacten met werkzoekenden en partners

• Vandaag zijn de begeleiding en de beschikbaarheidscontroles twee afzonderlijke diensten, die tot voor kort zelfs in afzonderlijke kantoren zaten. Daardoor is de doorstroom van informatie beperkt.

• Begeleiding en beschikbaarheids­controle samensmelten tot één verplicht traject.

• Arbeidsbemiddelaar kan zo focussen op geven van begeleiding en informatie, maar ook opvolgen wat werkzoekende doet met aangeboden ondersteuning.

• Arbeids­bemiddelaar kan direct interveniëren bij signalen van onbeschikbaarheid.

• Één dossier, één plan, één aanspreekpunt zorgt voor consistentie en minder administratie.

• De intensiteit van het contact tussen consulent en werkzoekenden moet omhoog.

• Ook contact met werkgevers en partners (bv opleidingsverstrekkers) moet worden versterkt.

• Verbeteren samenwerking Actiris & Bruxelles Formation
  

7. Actieve én passieve beschikbaarheid gelijktijdig meten

• Onderscheid tussen actieve, passieve en passende beschikbaarheid opheffen.

• Periodieke (bv. driemaandelijkse) beschikbaarheids­check gebaseerd op objectieve criteria (afstand, competenties, sector).

• Afspraken met opleidings­verstrekkers, OCMW’s … om niet-beschikbaarheid meteen te melden.

• Ook controleren op het aanvaarden van een passende opleiding of betrekking, inclusief betrekkingen die in Vlaanderen of Wallonië liggen.
  

8. Betere, tijdige communicatie-kanalen

• Oproepbrieven minstens 14 dagen vooraf (+ e-mail & sms-herinnering).

• Aangetekende zending vervangen door gewone brief + digitale kanalen → goedkoper en sneller.

• Automatische telefoon­reminder één week vóór gesprek, met doorklik naar helpdesk.
  

9. Snellere en duidelijkere sanctie- & beroepsprocedure

• Beroepen leiden zelden tot annulering van de beslissing.

• Ongewettigde afwezigheid → onmiddellijk negatieve beoordeling, herbeoordeling mogelijk binnen 30 dagen.

• Paritair Beroeps­comité behouden, maar beroepstermijn naar 60 dagen; arbeids­rechtbankkosten ten laste werkzoekende als beslissing wordt bevestigd.
  

10. Capaciteitsuitbreiding & herschikking middelen

• Binnen het budget dat Actiris beschikbaar heeft, bedraagt de personeelskost 120.7 € miljoen en zijn 1518 medewerkers tewerk gesteld in 2024. De dienst Beschikbaarheid telt slechts een 40-tal (!) evaluatoren. Dat aantal moet omhoog. Ook het aantal consulenten moet omhoog.  Vandaag verzorgen slechts 17% van de Actiris-werknemers de begeleiding van werkzoekenden. Actiris moet veel meer  consulent-evaluatoren vrijmaken door de heroriëntatie van personeel, de afbouw niet-essentiële opdrachten en het verminderen van tussen­structuren.

• Budgetneutraal door heroriëntering opdrachten en herschikking van personeel binnen Actiris.